کد مطلب:19010 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

آيا عناويني همچون مسأله شفاعت، جبر و اختيار، قضا و قدر، با عدل الهي هماهنگ است؟

در مورد «شفاعت» آنها كه گمان ميكنند شفاعت، مفهومش شفاعت پيامبر (ص) يا امام (ع) يا فرشته مقرّبي است كه گناه كاري را به بهشت برد، در حالي كه گنهكار ديگري را كه درست در شرائط مشابهي قرار دارد به دوزخ بفرستد، حق دارند چنين شفاعتي را مخالف اصل عدالت بدانند.



ولي با توجه به اينكه «شفاعت» تنها درباره كساني است كه لياقتي از خود در اين زمينه نشان دادهاند، و با اعمال خيري استحقاق شفاعت شفيعان را كسب كردهاند، به طوري كه وعده شفاعت عملاً به صورت يك كلاس تربيت براي اصلاح گنهكاران و جلب آنها به صراط مستقيم درآمده، و يا حداقل آنها را از آلودگي به گناه بيشتر بازميدارد، به خوبي روشن ميشود كه مسأله شفاعت هيچگونه منافاتي با مساله عدالت و حكمت خداوند ندارد بلكه موكد آن است. (تفسير نمونه 1/ذيل آيه 47 و 48 بقره)



و اما مسأله «جبر و اختيار» روشن است كه اعتقاد به اختيار و آزادي اراده بشر نه تنها مخالفتي با مسأله عدالت پروردگار ندارد، بلكه كاملاً با آن هماهنگ است، آنچه منافات دارد مسأله «جبر» است، و بدون شك قائلين به جبر بر سر دو راهي قرار دارند يا بايد «جبر» را بپذيرند و «عدالت» را انكار كنند، و يا «عدل» را پذيرا شوند و با جبر وداع گويند، معتقدين به جبر ناچار شدهاند عدالت را رها سازند، و اين يكي از بزرگترين ايرادات بر مذهب آنها است.



تكرار ميكنيم، هدف، طرح مسأله جبر و اختيار و دلائل بطلان جبر نيست، كه آن خود جائي ديگر دارد، هدف تنها اين است كه از بعد مسأله عدالت به آن نگاه كنيم، و ببينيم آيا امكان دارد كسي ديگري را مجبور بر گناهي كند و بعد او را به خاطر آن گناه مجازات نمايد؟! روشن است كه پاسخ اين سؤال منفي است.



و اما در مورد مسأله «قضا و قدر» و «سرنوشت انسان» هرگز مفهوم واقعي و منطقي «قضا و قدر» اين نيست كه سرنوشت هر انسان از نظر سعادت و شقاوت، اطاعت و معصيت، خوشبختي و بدبختي، به طور اجباري از پيش تعيين شده، سرنوشتي حتمي و غيرقابل تغيير.



اين يك خرافه بيش نيست كه بعضي از ناآگاهان «قضا و قدر اسلامي» را بر آن تطبيق كردهاند.



قضا و قدر الهي از يك نظر اشاره به «قانون عليت» است، به اين معني كه خدا مقدر كرده است افرادي كه مثلاً سعي و كوشش كنند موفق شوند، و افراد سست و تنبل ناموفق باشند (استثناءهاي محدود، كليت اين مسأله را به هم نميزند). همچنين قضا و قدر الهي به اين تعلق گرفته است كه مطيعان سعادتمند گردند، و عاصيان بدبخت و شقاوتمند، يا در مسائل اجتماعي ملتهاي متحد و يكپارچه نيرومند و پيروز گردند و آنها كه راه تفرقه و اختلاف را ميپويند مغلوب و شكست خورده.



همه جا قضا و قدر الهي به اين صورت است، و مسلماً اگر چنين تفسير شود كاملاً با مسأله عدل الهي هماهنگ است، اما اگر آنرا آنگونه كه ناآگاهان تفسير ميكنند در نظر بگيريم، چيزي است كه با عدل الهي در تضاد است، و راهحلّي براي آن نيست. (انگيزه پيدايش مذاهب صفحه 17 تا 41)



و اما مسأله تفاوت مردم در مسأله «فقر» و «غنا» آن نيز از قبيل قضا و قدر مشروط الهي است، يعني افراد يا ملتهاي سخت كوش، منظم، متحد معمولاً غنيترند، و افراد سست و ملتهاي تنبل و فاقد نظم و اتحاد فقيرتر، و نمونههاي عيني آن را در اجتماع خود، و در ميان ملل جهان ميبينيم و موارد استثنائي نميتواند اين اصل كلي را به هم بزند.



آري مواردي نيز وجود دارد كه فقر از خارج بر جمعيت يا فردي تحميل ميشود، و استعمار و استثمار از سوي گروهي سبب فقر گروه ديگري ميشود، اين نيز چيزي نيست كه مسأله عدل الهي را زير سؤال ببرد، شك نيست كه خداوند به انسان آزادي داده، چرا كه اگر نميداد راه تكامل در تحت شرائط اجباري پيمودني نبود، و نيز شك نيست كه گروهي از اين آزادي سوءاستفاده ميكنند كه البته خداوند عادل حكيم سرانجام حق مظلوم را از ظالم ميگيرد، ولي اگر سوءاستفادهها سبب شود كه خداوند آزادي را به كلي از انسانها سلب كند قافله سير تكاملي انسان لنگ خواهد شد، و از سوي ديگر سوءاستفاده بندگان از نعمت آزادي لطمهاي به عدالت پروردگار نميزند. (جلد دوم تفسير پيام قرآن از صفحه 355 تا 360)

---

پيام قرآن ج 4


حضرت آيت الله مكارم شيرازي و ساير همكاران